Rau mùi là cây thảo nhỏ, cao 30-60cm, có các lá ở dưới khía thành phiến hình trái xoan, có răng, các lá trên xẻ tua. Hoa màu hồng, có cánh hoa không đều. Quả hình cầu có màu vàng rơm hay nâu sáng tuỳ thứ (ta hay gọi nhầm là hạt)
Rau mùi mọc hoang ở vùng Địa trung hải và là một trong những loài cây được trồng từ lâu đời nhất trên thế giới. Nó được nêu là vật dùng thờ cúng trong các mộ của người Hy Lạp khoảng 1.000 năm trước kỷ nguyên của chúng ta. Ở nước ta, Rau mùi được trồng phổ biến ở nhiều nơi để làm rau gia vị. Có thể dùng ăn sống hay thả vào các nồi canh, các món xào nấu. Còn dùng nấu nước gội đầu cho thơm. Cây rau mùi và quả có thể dùng cất tinh dầu để chế biến nước hoa, nước gội đầu, tắm rửa, ướp chè, làm rượu mùi.
Hạt rau mùi chứa 0,2-1% tinh dầu mà thành phần chính là linalol hay coriandrol (65-70%), geranilo, pinen, cineol và terpinen. Khi còn tươi, hạt mùi có mùi của rệp, nhưng khi đã rang hay sấy, nó có mùi dễ chịu và thơm.
Rau mùi, nhất là hạt mùi (Hồ tuy) được sử dụng nhiều làm thuốc. Dùng uống trong có tác dụng lợi trung tiện, dễ tiêu hoá, kích thích, mà xưa kia, người ta cho là nó kích dục, và giúp cho trí nhớ. Y học dân tộc xem nó là vị thuốc phát tán, làm cho sởi mọc và tiêu đờm trệ, tăng tiêu hoá. Dùng ngoài nó có tính chống đau. Thường được dùng trị nuối hơi, tiêu hoá khó khăn hay đầy hơi trướng bụng, co thắt (đối với bộ máy dạ dày-ruột), lười ăn do thần kinh (tỳ vị hư yếu). Dùng ngoài trị đau nhức, đau thấp khớp.
Người ta thường dùng rau mùi (1 nắm) phối hợp với vỏ quýt (8-10g) sắc uống chữa chứng sau khi ăn đau bụng lâm râm, bị đầy không tiêu, buồn nôn.
Người ta có thể dùng nước sắc hạt, dùng cồn thuốc, dùng tinh dầu. Để dùng ngoài, người ta chế dạng nước rửa hay pomat để xoa.
Rau mùi là loại rau thuốc chủ yếu dùng trong đậu sởi. Trẻ em lên sởi, nhân gặp gió lạnh, sởi không mọc được, dùng một nắm rau mùi sắc cho trẻ uống khi còn nóng, đắp chăn cho ra mồ hôi, sởi sẽ mọc tiếp. Bên ngoài có thể dùng một nắm lá rau mùi tươi giã nát, chưng nóng, hoặc dùng một nắm hạt rau mùi khô giã dập chế thêm tí rượu vào, chưng nóng, gói vào vải thưa, xát cho trẻ từ đầu xuống thân mình, tay chân, sởi sẽ mọc đều và khỏi biến chứng.
Nước sắc hạt rau mùi cũng còn dùng chữa sâu răng, đau răng.
Cây rau làm thuốc – PTS Võ Văn Chi
